НАВІНЫ

Штодзённы цягнік зь Менска ў Вільню прыходзіць увечары, бліжэй да адзінаццаці. Ведаючы ўжо дарогу ледзь не навобмацак, я хуткім крокам іду ў Дом правоў чалавека. Праходжу даволі невыразную віленскую прывакзальную плошчу, іду паўзь сьпітых і абколатых віленскіх прастытутак, каля гарадзскога рынку паварочваю налева. Мінаю бальнічку з машынамі хуткай дапамогі, затым на вулічных ростанях забіраю направа, даходжу да кавярні, паварочваю на вузкую забрукаваную вулку ў тры метры шырынёю і па ёй выходжу на гарадзскі пляц да ратушы.

Віленская ратуша! Колькі людскіх жарсьцяў, дзяржаўных рашэньняў і незвычайных учынкаў ты зьведала на сваім вяку! Зараз стаіш ты, як каменная кніга ў класічнай абгортцы і з мала каму зразумелым альфабэтам, падобна на ворах вугольля ад некалі ярка палаючага вогнішча, і стомлена паглядаеш на ўсё менш і менш зразумелы сьвет.

Я праходжу справа ад цябе, мінаю старадаўнюю праваслаўную цэркаўку, праходжу праз пляцык за ёй, дзе ўдзень разьвешваюць свае карціны вулічныя мастакі, і бяру яшчэ крыху правей, каб патрапіць на вуліцу Латаку, шавецкую — так, здаецца, яна перакладаецца зь літоўскай. Некалі на ёй жылі шаўцы.

Перад сном у мяне ёсьць троху часу, каб разьмясьціцца, паслухаць сваіх калегаў, іхнія каментары і заўвагі наконт чарговай групы ўдзельнікаў нашай школы. Мае лекцыі — апошнія ў курсе лекцыяў. Яны падводзяць вынік працы школы. І кожны раз я са зьдзіўленьнем назіраю, як разрозьненыя, моцна індывідуальныя, амбітныя дзеці, яны для мяне ўжо ўсе — дзеці, у канцы дзевяцідзённага навучаньня пераўтвараюцца ў адзіны жывы калектыў, адную спаяную групу, ва ўнікальную супольнасьць. Гэтае стварэньне, нараджэньне адбываецца кожны раз. І кожная група не падобная на іншую.

Паездкі ў Вільню ў школку гэтым летам мелі для мяне лёгкую драматычную афарбоўку. Адвакат папярэдзіў мяне, што затрыманьне можа адбыцца ў любы дзень. Не забуду выразу ягонага твару падчас гэтай размовы, задумлівага і сур’ёзна-спачувальнага. Падобны выраз я бачыў у дактароў, калі яны абвяшчалі пацыенту ці ягоным сваякам цяжкі, а то і нявылечны дыягназ. Такая пранікліва і знарочыта сумная, мабыць папярэдне адпрацаваная ў адзіноце перад люстэркам, прафесійная маска на твары. Таму, кожны раз перасякаючы мяжу, я ўнутрана напружваўся: праеду — не праеду, ці скажуць, што выезд забаронены з прычыны распачатай справы, ці адразу затрымаюць па загадзе сьледчых, а затым перададуць ім. І ўздыхаў з палёгкаю, калі прамінаў мяжу. Як бы ні склаўся мой далейшы лёс, а лекцыі на нашых школках мне хацелася дачытаць.

Ня ведаю, якое ўражаньне пакідалі мае лекцыі, але калі меркаваць па анкетах, дзе таксама ўказвалася і ацэнка працы лектараў, дык нармальнае. Па беларускай аўдыторыі, якой штосьці даводзіцца распавядаць, вельмі цяжка зразумець узровень якасьці свайго выступу. Ты атрымліваеш і адчуваеш мінімальную рэакцыю. Мяне гэта некалі вельмі бянтэжыла, калі я ўпершыню сутыкнуўся з гэтым. А потым я звыкся, зразумеў, што і ў гэтай рэакцыі слухачоў на лектара схавана рыса беларускага характару.

Я пачуваюся неяк дзіўна, чытаючы лекцыі маладым людзям, распавядаючы пра пачаткі новага беларускага адраджэньня ў 80-х гадох, у якім я браў удзел. Пра тое, як мы імкнуліся зьмяніць сітуацыю зь незалежнасьцю, з дэмакратыяй і правамі чалавека ў Савецкай Беларусі да лепшага. Усё гэта ўжо гучыць амаль так, як некалі ў юнацтве мы слухалі аповеды ветэранаў пра вайну. Час няўмольна сплыў, вырасла новае пакаленьне, і мне падчас лекцыяў прыходзіцца напружвацца, каб наблізіць да моладзі тое, што некалі было мне зразумелым і блізкім, было проста часткаю майго штодзённага жыцьця.

Падчас нашых школаў улетку ў Вільні адбываецца багата розных вулічных імпрэзаў: канцэртаў, выставаў, выступаў, шоу, фэстаў. Атмасфера вольнага нясьпешнага жыцьця проста разьлітая ў віленскім паветры, і нашая моладзь сквапна насычаецца ёю.

Я ж у кожны свой прыезд у Вільню імкнуся абавязкова прайсьці праз Вострую Браму, пад абразом Маці Божай Вастрабрамскай. Гэта ўжо амаль рытуальнае дзейства. Я падыходжу да Вострай Брамы зь сярэдзіны горада, ад Ратушы. За паўсотні метраў у вялікім унутраным брамным акне ўжо відаць самы значны абраз для беларусаў. Блішчыць золатам і срэбрам аклад, бачны воблік Божай Маці, абраз вялікі і добра праглядаецца здалёк. Узрастае ўнутранае напружаньне. Гэтая вулка, гэтыя муры гэтыя абрысы будынкаў — тут усё прасякнута Нашай гісторыяй. Па гэтай вузкай вуліцы, гэтым самым шляхам, пад гэтай брамаю прайшлі амаль усе вядомыя асобы, зьвязаныя з нашым народам. Тут хадзілі і нашыя вялікія князі, і магнаты, і шляхта, і асьветнікі: і Францішак Скарына, і Леў Сапега, і Адам Міцкевіч, і Кастусь Каліноўскі, і Янка Купала. Гэтая кропка, гэты пункт, гэты фокус на тысячах кіламетраў нашай зямлі, дзе дакладна праходзілі ўсе, хто жыў і дзеяў да 1920 года, — і вядомыя, і малавядомыя, і забытыя. Яны праходзілі так, як зараз іду і праходжу я. І гэтак жа ж, як я, яны здымалі шапку пад Божай Маці ў Вострай Браме. І можа, гэтак жа ж, як і я, яны некалі адчувалі штосьці падобнае, што адчуваю зараз я.

Вось я выходжу з-пад яе і пераводжу дых. Я — маленькая кропка, часьцінка свайго народа ў часе і прасторы. Я прайшоў праз Вострую Браму, праз гэтае беларускае Ігольнае Вушка, празь якое мусіць прайсьці кожны беларус.

Звычайна дадому я вяртаюся на аўтобусе. Так зручней. Аўтобус выходзіць зь Вільні пасьля абеду. Заўсёдныя пасажыркі ў ім ашмянскія кабеты, якія маюць літоўскія пашпарты і гамоняць на добрай сакавітай беларускай мове. Яны яшчэ ўмеюць гаварыць на ёй і робяць гэта не саромеючыся, не ламаючы язык. Цёткі вязуць у Ашмяны розную драбязу, голасна перажываюць, каб патрапіўся лагодны мытнік і каб не зьвярнуў увагу на лішнюю пару якога там трыкатажу.

Амаль у кожным рэйсавым аўтобусе сустракаюцца знаёмыя. Вось едзе юрыстка, якая працуе ў юрыдычнай канторы, а да ўсяго яшчэ зьяўляецца актывісткаю хрысьціянскай дэмакратыі. Вось едуць грамадскія актывісткі, сярод іх — маці Паўла Севярынца Таццяна. Павел ужо на хіміі ў Купліне, мы размаўляем пра яго. А наступным рэйсам я еду разам з паэтам і журналістам, маім старым прыяцелем па Таварыстве маладых літаратараў "Тутэйшыя” Міхасём Скоблам. Тады ён быў студэтам, а зараз — намесьнік старшыні Саюза беларускіх пісьменьнікаў.

Аўтамабільны шлях зь Вільні да Менска не менш маляўнічы за чыгуначны. Назвы вёсак як рэха мінулых дзён. Крэва — тут, у гэтай лагчыне ракі Крэўлянкі, тварылася гісторыя нашай дзяржавы 600 гадоў таму. Вялікая Дайнава, Малая Дайнава — толькі назвы вёсак засталіся да летапіснага літоўскага племені, якое існавала яшчэ 600 гадоў таму, а затым зьнікла, распусьцілася ў беларускім моры.